Một trong những vấn đề thời sự “nóng” nhất ở Việt Nam, ít
nhất là ở Sài Gòn, trong những ngày vừa qua là vụ tai tiếng đình đám liên quan
đến Sở Giáo dục của thành phố và một công ty giáo dục tư nhân mang tên EMG.
Theo hàng loạt các tờ báo như Tuổi Trẻ, Tuổi Trẻ Cuối Tuần, Người Lao Động, Thời Báo Kinh tế Sài Gòn, VnExpress, Một Thế Giới… vụ việc này bắt đầu từ nhiều năm trước, khi một công ty giáo dục tư nhân mang tên EMG đã “vận động hành lang” (lobby) xin được giấy phép của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho triển khai thí điểm chương trình Cambridge tại các trường phổ thông công lập của Việt Nam.
Để hiểu tại sao EMG lại làm việc này từ nhiều năm trước, cần
phải hiểu rằng tiếng Anh là ngoại ngữ quan trọng nhất ở Việt Nam và là chìa
khoá để học sinh sinh viên ra trường có việc làm tốt ở đô thị. Thế nhưng phần lớn,
nếu không muốn nói là tuyệt đại đa số, các trường phổ thông công lập của Việt
Nam đềukhông có khả năng giảng dạy môn tiếng Anh.
Học sinh ở các thành phố lớn như Hà Nội hoặc Sài Gòn muốn học
tiếng Anh thành công phải đến các trung tâm ngoại ngữ để học vào các buổi tối
hoặc cuối tuần. Điều này khá phức tạp cho phụ huynh trong cuộc sống hằng ngày
như phải có lịch đưa đón con cố định, cuối tuần phải đưa con đi học và chờ để
đón con về thay vì có các sinh hoạt gia đình...
Vì vấn đề này nên dần dần hình thành một mô hình mới: các
trung tâm tiếng Anh tư nhân ký hợp đồng với các trường phổ thông công lập để mở
ra các lớp học tiếng Anh tự chọn ngay tại trường. Với mô hình này, phụ huynh giải
quyết được khâu đưa đón, chi phí học tiếng Anh kiểu này cũng không cao vì
các trường được quyền chủ động tìm nhà cung cấp (trung tâm tiếng Anh) với giá rẻ
nhất và chất lượng thích hợp nhất. Đây có vẻ như là một mô hình toàn hảo cho cả
nhà trường lẫn học sinh, phụ huynh, và các trung tâm tiếng Anh
Khi EMG xuất hiện, công ty này có một cách tiếp cận mới.
Thay vì chỉ giảng dạy tiếng Anh thông thường như các trung tâm tiếng Anh được
mô tả ở trên, họ làm việc với tổ chức CIE của Đại học Cambridge, xin chấp thuận
của CIE để trở thành một dạng đại lý chính thức của CIE ở Việt Nam, có quyền giảng
dạy “chương trình Cambridge” như nhiều người vẫn quen thuộc. Chương trình
Cambridge là chương trình phổ thông quốc tế của CIE, theo đó học sinh học các
môn toán, tiếng Anh, và khoa học đều bằng tiếng Anh, được cấp các chứng chỉ của
CIE, và khi tốt nghiệp phổ thông được nhận bằng tú tài quốc tế (IGCSE) của
Cambridge.
Mô hình của EMG triển khai khi đó có sức hấp dẫn đặc
biệt ở hai khía cạnh chính: thứ nhất, nó cấp các văn bằng quốc tế, một yếu tố
đánh thẳng vào tâm lý chuộng văn bằng của phụ huynh Việt Nam (mặc dù học sinh
VN không cần bằng tú tài quốc tế vẫn có thể đi học Đại học ở bất kỳ nước nào
trên thế giới). Và thứ hai, nó mang tên Cambridge, một đại học lâu đời, danh tiếng
của Anh quốc với thương hiệu đã gần gũi với người Việt từ rất lâu. Vì thế, khi
mô hình này ra đời, ngay lập tức nó nhận được sự ủng hộ của phụ huynh học sinh.
Thế nhưng mô hình giảng dạy tiếng Anh kiểu này chưa có tiền
lệ ở Việt Nam. Học sinh học phổ thông tại các trường công lập của Việt Nam trước
nay vẫn học theo các môn học của Bộ GD&ĐT. Nếu học các môn khác, và cấp bằng
khác (như bằng tú tài quốc tế của CIE) thì phải xin phép Bộ. EMG đã lobby Bộ
GD&ĐT và xin được một giấy phép thí điểm. Với giấy phép này, EMG đi
triển khai chương trình ở một số trường công lập có tiếng tăm ở Hà Nội và Sài
Gòn.
Thị trường của EMG sau đó phát triển rất nhanh và tập trung
mạnh vào Sài Gòn. Tới cuối năm ngoái, theo số liệu được nhiều báo chí
công bố, con số học sinh học theo chương trình Cambridge của EMG lên tới xấp xỉ
5000.
Điều đáng nói là sau khi EMG được cấp giấy phép thí điểm,
có nhiều đơn vị khác xin giấy phép tương tự để triển khai các chương trình giảng
dạy tương tự ở Việt Nam (thí dụ chương trình tú tài quốc tế IGCSE của Edexcel,
cũng của Anh quốc), nhưng không được chấp thuận.
Vì thế, EMG nghiễm nhiên trở thành vông ty độc quyền, một
mình một chợ, trong việc giảng dạy các chương trình phổ thông quốc tế tại
các trường phổ thông công lập. Dựa vào lợi thế này, EMG đã thu học phí được coi
là rất cao (khoảng US$150/tháng cho khoảng 6 tiết học/tuần). Số tiền lớn mà EMG
thu về được chia lại cho các trường phổ thông công lập liên hệ một phần, còn lại
EMG giữ.
Chưa có ai có bằng chứng về việc EMG phải chi ngoài hết bao
nhiêu, có phải chi hay không, để lobby nhằm giữ vị trí độc quyền này. Điều mà mọi
người đều biết là EMG luôn độc quyền nhờ việc Bộ Giáo dục & Đào tạo cùng
các Sở Giáo dục như Sở Giáo dục thành phố Sài Gòn không cho bất cứ tổ chức
nào khác tham gia vào phần giảng dạy của EMG.
Ngoài chuyện thu học phí cao, EMG còn có hàng loạt các vụ
tai tiếng khác liên quan đến việc triển khai chương trình. Những việc này bị
nhiều tờ báo trong nước phanh phui từ những năm trước. Thế nhưng vị
thế độc quyền của EMG vẫn vững như bàn thạch, mặc cho công luận phản đối dữ dội.
Số học sinh học theo chương trình Cambridge của EMG vẫn tăng vì một phần là học
sinh không có lựa chọn nào khác (do độc quyền), một phần, theo nhiều nguồn tin,
là do chính các trường phổ thông công lập ép các học sinh trái tuyến phải đăng
ký học chương trình Cambridge của EMG, nếu các em muốn được nhận vào học các
trường này.
Dĩ nhiên, ở Việt Nam, một công ty tư nhân không thể nào
ngang nhiên thách thức công luận rộng rãi như thế mà vẫn đứng vững như EMG được,
nếu không có một thế lực “bảo kê” đứng sau lưng. Nhưng thế lực đó là ai? Câu hỏi
này sẽ được trả lời trong bài viết sau.
Trần
Vinh Dự
BM’s Blog