Câu chuyện xảy ra vào năm 2003 ở Sydney làm chấn động chính trường Úc một thời gian ngắn. Dạo đó, theo một chương trình hợp tác truyền thông giữa Úc và VN, Đài truyền hình SBS của Úc có chương trình phát một bản tin của VTV4 [hình như] vào buổi sáng. Dĩ nhiên, đó là một chương trình tuyên truyền với đầy đủ những bản sắc tuyên truyền theo mô hình Mao - Stalin của VN. Thế là người Việt ở Sydney xuống đường biểu tình. Cuộc biểu tình lớn nhất trong lịch sử cộng đồng, vì có đến hàng chục ngàn người tham gia, và họ cấm trại ngay trước đài SBS nhiều ngày. Yêu sách của người biểu tình là phải chấm dứt ngay việc phát chương trình của VTV4, vì họ cho rằng đó là một chương trình tuyên truyền – propaganda, chứ không hề phục vụ cộng đồng gì cả. Nhiều người cho rằng nhìn lá cờ đỏ và hình ông Hồ làm họ cảm thấy "anguish" (đau khổ), nhớ lại thời bị giam trong trại cải tạo.
Giới chính khách và ban quản lí SBS kinh ngạc. Họ nói, với
các cộng đồng khác, họ phát hình chương trình tivi của nước họ thì ai cũng hài
lòng và ủng hộ. Với suy nghĩ đó, họ nghĩ phát hình VTV4 là một việc làm tốt mà
họ có nghĩa vụ phục vụ cộng đồng người Việt. Thế nhưng họ vừa ngây thơ và … vừa
ngu. (Phải nói đúng là "ngu"). Cho đến khi người Việt ở Sydney phản đối
mà họ vẫn không hiểu tại sao!? Họ không biết rằng những người Việt ở Úc là dân
tị nạn, trốn chạy khỏi VN trong hoàn cảnh bi thảm, và họ không bao giờ quên được
những đàn áp hay thời khó khăn mà họ đã trải qua dưới chế độ mới. Họ không nghĩ
rằng VTV4 làm tuyên truyền; mãi đến khi có người chỉ ra rằng trên website của
VTV có chữ propaganda thì họ mới tin! Họ không ngờ thời đại này mà chữ
"tuyên truyền" – propaganda chễm chệ trên website như thế! Quốc hội
bang New South Wales phải dành ra một phiên để dân biểu điều trần về vụ này
(2). Cuối cùng thì trước sức ép của cộng đồng và chứng cứ propaganda, đài SBS
phải huỷ chương trình phát hình VTV4. Thế là VN thất bại.
Kể chuyện xưa như thế để thấy rằng người Việt ở nước ngoài,
đa số là dân vượt biên và sống dưới chế độ "Mĩ Nguỵ" xưa kia và nay ở
xã hội tự do ngôn luận, rất kị hai chữ "tuyên truyền". Và, họ có lí
do để kị chữ này, mắc dù người trong nước có lẽ quá quen với nó nên thấy … bình
thường. Đã nói đến tuyên truyền là nói đến việc cung cấp thông tin một cách chọn
lọc, một cách có định hướng. Định hướng bà con ngoài này phải suy nghĩ và tin
vào đảng và Nhà nước. Mà, một khi mục tiêu là định hướng thì họ xem khán giả
như đàn cừu, họ muốn dẫn dắt đi đâu thì đi. Một suy nghĩ hết sức trịch thượng
và ngạo mạn. Đối với người sống trong xã hội phương Tây, đã quá quen với tự do
ngôn luận, tự do thông tin, thì việc tuyên truyền là một điều gì rất xa lạ chỉ
có trong các xã hội kém phát triển.
Ấy thế mà dự án này có mục tiêu rất rõ ràng là tuyên truyền.
Họ chẳng hề dấu giếm về mục tiêu tuyên truyền. Đề án viết "[…] phải tăng
cường chất lượng biên tập và biên tập lại các nội dung chương trình phát thanh,
truyền hình theo hướng thông tin tuyên truyền về thành tựu của cộng cuộc đổi mới,
về chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước […]"
(3). Không biết người khác nghĩ sao, nhưng tôi thì thấy mục tiêu này nó tầm thường
quá.
Cái giả định đằng sau của mục tiêu này là người Việt ở nước
ngoài thiếu thông tin ở trong nước, và họ rất muốn biết thông tin về những
thành công vĩ đại của đảng và Nhà nước. Tôi e rằng giả định này sai. Trong thế
giới internet, người Việt ở hải ngoại không thiếu những thông tin về VN. Hầu như
tất cả các tờ báo lớn ở VN đều có website mà bất cứ ai cũng có thể truy cập và
đọc được. Các đài truyền hình VN cũng có website và đã phát hình trên mạng, và
bà con ngoài này có thể theo dõi khá dễ dàng. Vậy thì thêm mấy chục kênh truyền
hình để làm gì.
Người Việt ở hải ngoại rất bận rộn, đến nổi thì giờ uống li
cà phê còn phải ngắn, thì thời giờ đâu mà theo dõi hết chương trình này đến
chương trình khác của VN. Mà, chất lượng các chương trình VN cũng chưa cao để
thu hút và giữ chân khán giả. Chẳng hạn như những chương trình ca nhạc ở VN làm
rất thô sơ, kĩ thuật âm thanh kém, MC thì nói bằng trái tim (cảm tính) chứ
không bằng cái đầu (tri thức), cảnh trí thì thô, v.v. Những chương trình như thế
khó có thể so sánh với các chương trình ở Mĩ về mặc kĩ thuật và nội dung. Tuy
nhiên, ở ngoài nếu có thiếu thì đó là các chương trình … cải lương. Nhưng số
người nghe cải lương cũng chẳng bao nhiêu. Nói chung, số khán giả có thì giờ để
theo dõi chương trình từ VN chẳng nhiều.
Vả lại, những thông tin mà các đài truyền hình VN cung cấp
có thể là những thông tin người Việt ngoài này không muốn biết. Chẳng hạn như
chẳng ai muốn biết VN xuất khẩu bao nhiêu tấn gạo, bao nhiêu kilo hải sản, bao
nhiêu tấn cà phê chính xác đến từng con số lẻ. Đó là những con số hành chính, nó
chẳng có liên quan gì đến người dân thường. Người Việt ở nước ngoài cũng không
quan tâm đến những tin tức ông chủ tịch này đón đoàn ngoại giao kia, bà chủ tịch
nọ tiếp kiến ông tổng thống này, hay những chuyến đi thăm để chụp hình
(photo-op) của các vị lãnh đạo địa phương và trung ương. Đó là những thông báo
hay thông cáo chứ không phải tin tức, bởi tính liên quan đến người dân quá thấp.
Ngược lại, có những thông tin người Việt hải ngoại muốn biết
mà các cơ sở truyền thông VN ít hay không đưa tin. Đó là tin tức liên quan đến
nạn tham nhũng của các quan chức. Đó là tin tức về sự lấn áp của Tàu cộng. Đó
là những bản tin xã hội về cuộc sống khổ cực của người dân (chứ không phải những
cuộc sống xa hoa của các đại gia). Đó là những phóng sự để người dân nhận thức
rõ khi về VN thì phải kì vọng gặp phải, như sự nhũng nhiễu của hải quan, của
các cơ quan công quyền VN. Không có những thông tin như thế thì rất khó thu hút
sự chú ý của cộng đồng người Việt hải ngoại.
Thật ra, người Việt ở ngoài này còn có cơ hội tiếp cận nhiều
thông tin hơn người trong nước. Ở VN thì còn bị tường lửa, còn ở nước ngoài thì
chẳng ai cấm đoán người Việt tìm thông tin trên các trang web "lề
dân" hay những đài như BBC, RFI, RFA, v.v. Có những tin tức (như cuộc nổi
loạn ở Tây nguyên) người Việt ngoài này đã biết trước khi các đài báo trong nước
loan tin đến 3 ngày! Những thông tin trên trang web bí ẩn "Quan Lam
Báo" đã tiên đoán khá chính xác một số sự kiện trong chính trường VN thì
người Việt ở nước ngoài đều biết trước đồng hương trong nước. Do đó, phải nói
là chúng ta đang đứng trước một tình huống trớ trêu: ở trong nước thì ra sức cấm
đoán và chận thông tin, còn ở ngoài thì hào hiệp cung cấp thông tin.
Tại sao phải ưu tiên cho một cộng đồng chỉ có 4 triệu người
vốn đã có nhiều thông tin, mà không lo cho cộng đồng lớn hơn với 85 triệu người
đang đói thông tin? Có phải vì cộng đồng ngoài này mỗi năm gửi về VN hơn 15 tỉ
USD? Thật ra, cũng nên nhìn mục đích một cách tích cực hơn, đó là chính quyền
muốn bà con có thêm thông tin ở trong nước, tránh hiểu lầm bởi những thông tin
từ các nguồn "lề trái" hay những nguồn mà chính quyền không công nhận.
(Không công nhận nhưng họ vẫn tồn tại). Nhưng như tôi nói trên, muốn làm thế
thì phải cải tiến cách làm và phong cách làm. Không nên đưa tin một chiều, đừng
tự ca ngợi mình là quá vĩ đại và đỉnh cao trí tuệ, đừng ca ngợi những tấm gương
bịa ra như nhân vật Lê Văn Tám, đừng gọi người ta là "nguỵ", đừng làm
như mình là ban phát ân huệ, v.v. Và, điều quan trọng là giảm những người MC
nói giọng Bắc kiểu sau 1975, vì tôi cam đoan là rất nhiều người ở ngoài này chịu
không nổi thứ ngôn ngữ đó. Tôi biết và hiểu đó là một định kiến rất sai, nhưng
nó tồn tại, và nếu muốn thu hút người ta thì phải "rừng nào cọp nấy".
Với kiểu đưa tin như ở trong nước thì sẽ không thích hợp với khán giả ngoài
này.
Tiêu ra 20 triệu USD như thế, người ta có lí do để hỏi khả
năng thành công là bao nhiêu. Lấy gì để đo lường sự thành công? Có lẽ thành
công hiểu theo nghĩa đảng và Nhà nước thuyết phục được cộng đồng người Việt ở
nước ngoài suy nghĩ và nói theo suy nghĩ của đảng. Nếu thành công được định
nghĩa như thế thì khả năng thành công e rằng không cao. Ngay cả những ngôn từ ở
trong nước hiện nay, phần lớn chịu ảnh hưởng cách nói của phía Bắc, rất khó chấp
nhận ở ngoài này vì đa số dân đi từ miền Nam và đã quen với ngôn ngữ & cách
nói trước 1975. Còn thuyết phục để người Việt ngoài này tin vào cái đẹp của chủ
nghĩa cộng sản thì chắc sẽ dứt khoát không bao giờ thành công.
Thật ra, để dự báo mức độ thành công, chúng ta có thể điểm
qua các dự án lớn trong quá khứ của Chính phủ. Ở trên, tôi đã trình bày câu
chuyện về VTV4 ở Úc, và kết cục là một sự thất bại. Có thể nói là thất bại thê
thảm ở Úc nữa. Đến dự án kêu gọi người Việt ở nước ngoài đăng kí quốc tịch VN
cũng được phát động rầm rộ, nhưng kết cục chưa đến 6000 người đăng kí quốc tịch
VN. Trước đó, dự án cấp visa dài hạn cho người Việt ở nước ngoài cũng thất bại,
vì người Việt ngoài này nhanh chóng nhận ra việc Nhà nước "nói dzậy mà
không phải dzậy". Dự án thu hút chuyên gia và trí thức kiều bào trước đây
cũng thất bại. Có thể nói rằng hầu như dự án nào của Nhà nước liên quan đến Việt
kiều đều thất bại. Do đó, dù biết rằng dự đoán là việc làm nguy hiểm (vì dễ
sai), tôi rất nghi ngờ rằng dự án này cũng sẽ có xác suất thất bại rất cao.
==============================================